Narodna Biblioteka „Jefimija“ Trstenik

SAVIĆ Božidar-Boško (1883-1943), abadžija, socijalista i borac za radnička prava.

Rođen je 17. decembra 1883. godine u Čairima kod Trstenika, u siromašnoj težačkoj porodici oca Milutina i majke Katarine, starosedeoca još iz turskih vremena.

Boško Savić se još kao mladić, dok je izučavao abadžijski zanat u Kruševcu i gde je potom radio kao kalfa kod majstora Taušanovića, zainteresovao za seljačko-radnika prava i, dosledan plemenitoj ideji slobode i jednakosti, postaje vatreni socijalista. Iako mlad, u kontaktu sa socijalističkom i komunističkom literaturom, postaje vrsni govornik, pravi narodni tribun. Beskompromisan je i na peru, postaje veoma čitan saradnik „Radničkih novina“ i „Slobodne reči“, čiji je urednik bio Moša Pijade, kasnije i Boškov saradnik i prijatelj. Boškova vera u socijalizam temeljila se, između ostalog, i na socijalističkim idejama Dimitrija Tucovića, koga je i lično upoznao u Kruševcu na predizbornom skupu socijalista 1914. godine.

„Radničke novine“ od 12. juna 1910. godine donose vest da je u Trsteniku osnovana Srpska socijaldemokratska partija. Partijsku upravu su činili: osnivač i prvi predsednik Boško Savić, abadžija iz Čaira, sekretar Dobrivoje Dunjić, opančar iz Trstenika, članovi: Miroslav Pantović, stolar iz Trstenika, Aleksandar Babović, zemljoradnik iz Grabovca, Vukoje Krunić, stolar iz Trstenika, Ljubisav Simić, zemljoradnik iz Prnjavora, Stevan Stevanović, stolar iz Grabovca.

„Radničke novine“ od 19. juna 1912. godine beleže da se prva proslava 1. maja u Trsteniku dogodila 1912. godine u organizaciji Boška Savića i uz učešće 25 radnika.

Boško je kao pešadijski redov dobrovoljac učestvovao u svim oslobodilačkim ratovima Srbije od 1912. do 1918. godine. U sastavu Šumadijske divizije učestvuje u borbama na Solunskom frontu, gde mu 1917. godine gine ređeni brat, Milisav Savić.

Vratio se iz Velikog rata kao neustrašivi i priznati ratnik, izlečen od rana, nastavio je sa zalaganjem za ostvarenje komunističkih ideala, pa je zbog toga u Čaršiji često hapšen i bio pod stalnim policijskim nadzorom. Sve što je zarđivao kao vredni majstor abadžija trošio je na propagandu ideja socijalizma, na prepisku, nabavku komunističkih brošura, pomoć gladnima i bolesnima i na izbornu agitaciju.

Početkom 1919. godine obnavlja Srpsku socijaldemokratsku partiju u Trsteniku. Odmah posle Kongresa ujedinjenja, aprila 1919. godine, mesna organizacija SSDP-a u Trsteniku prerasla je u organizaciju Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista). Za predsednika organizacije je izabran krojač Božidar Savić iz Čaira, za sekretara opančar Dobrivoje Dunjić, za blagajnika Jovan Čarević, stolar iz Trstenika, a u upravu su ušli Dojčin Savić, pekar iz Trstenika, Marisav Pantović, stolar iz Trstenika, Aleksandar Babović, zemljoradnik iz Grabovca i Radosav Ilić, zidar iz Grabovca. Oni su najveći ugled uživali među seljacima i radnicima, tako da su za vreme izbora 1919. godine bili veoma uspešni.

„Obznanom“ decembra 1920. godine, zabranom KPJ-u, Boškov i rad trsteničkih socijalista i komunista prelazi u ilegalu. Po direktivi koju je dobio od ilegalnog partijskog rukovodstva Boško Savić 1923. godine okuplja bivše članove KPJ i osniva trsteničku organizaciju Nezavisne radničke partije Jugoslavije, koja, već sledeće 1924. godine, takođe biva zabranjena.

Boško Savić je bio oženjen 1921. godine Nerandžom (1896-1971), ćerkom Stevana Milutinovića, mesara i vlasnika aščinice u Trsteniku. Boško je Nerandžu upoznao u aščinici gde je prodavala ćevape, pihtije, čvarke i udrobice gostima, kao devojku koja je bila žrtva trsteničkog ogovaranja da je bila austrougarska milosnica. Sa Nerandžom je imao ćerku Vericu i sina Životu. Pored Verice i Živote, Savići su uvek u svojoj kući izdržavali i vaspitavali i dvoje dece bez roditelja. Do 1941. godine kroz njihov dom u Čairima, po kazivanju Nerandže, prošlo je 36-oro dece bez roditelja, najčešće nahočadi, koje su oni odgajili, a za to vreme su im našli neko prihvatilište ili internat.

Pred Drugi svetski rat Boško Savić, najiskusniji trstenički komunista, bio je velika pomoć mladim komunistima iz trsteničkog kraja. Njegovo veliko iskustvo u ilegalnom radu, kao i njegove veze i saveti, bili su korisni za organizovanje otpora okupatoru. Pomagao je i u snabdevanju hranom za borce na položaju pre Popinske bitke.

Za vreme okupacije Boško Savić je, kao poznati komunista i zbog neskrivene naklonosti prema narodnooslobodilačkom pokretu i Sovjetskoj Rusiji, 13. januara 1943. godine, interniran Nemcima kao talac u Kruševac, gde je Gestapo otkrio i Boškovo predratno pismo upućeno knezu Pavlu Karađorđeviću:

Kneže,

Ne sumnjam da u vašim venama teče krv neumrlog vožda Karađorđa. Ako nisam u zabludi, oprostite što Vam oduzimam od vremena. Kao čovek iz naroda ja vas molim: okrenite se ka istoku odakle se i sunce rađa i tamo tražite garanciju za prosperitet svoga naroda. Okanite se truloga Zapada. Manijak Hitler i njegov sabrat Musolini uz pomoć buržoasko-imperijalističke klike sveta porobiće sve miroljubive narode. Jedna jedina zemlja na kugli zemaljskoj, koja je najviše osetila ugnjetavanje i koja je u stanju da spreči porobljavanje naroda, jeste Sovjetska Rusija, koja je jedina svesna da sve imperijalističke sile daju sporazumno manijaku Hitleru zemlju po zemlju. Mi smo pred ratom. Progutaće nas ova fašistička mašina – kao da nismo ni postojali, kod ovakvih vlastodržaca, ako ne sklopite savez sa Sovjetskom Rusijom, koja je jedina garancija slobode i prosperiteta južnih Slovena...

Primite izraze mog dubokog poštovanja,

Božidar Savić, krojački radnik iz Trstenika

Boško Savić, majstor abadžija iz Čaira, streljan je od Nemaca kao talac u Kruševcu 23. januara 1943. godine.

U spomen na ovog značajnog Trsteničanina, časnog čoveka, iskrenog socijalistu i komunistu, jedna ulica u Trsteniku nosi ime Boška Savića, a po njoj i čitavo naselje, poznato i pod nazivom „Krugovi“ – lepa, mirna i zelena oaza u samom centru Trstenika.

SEVASTIJAN /Putnik/ (1879-1951), iguman ljubostinjski i pisac.

Rođen je u južnobanatskom selu Samošu, opština Kovačica.

Sevastijanova potomkinja, Gordana Jovanov, autor monogrfija O Samošu (Samoš, 2000) i O dva Putnika (u rukopisu), piše da je Sevastijan rođen 9. oktobra 1879. godine u Samošu, kao Stevan Putnik, najstariji od trojice sinova oca Miloša-Miše i majke Pijade, vrednih i pobožnih paora. Nema podataka o njegovom detinjstvu, školovanju i monašenju.

Kao zreo mladić iz fruškogorskih manastira, od 1900. do 1908. godine, poput Jovana Jovanovića Zmaja i drugih obrazovanih vojvođanskih srba, objavljuje svoje pesme u raznim književnim i zabavnim časopisima, najčešće u „Bosanskoj vili“ i somborskom „Golubu“, koristeći razne pseudonime: Putnik, Putnik St., Sevastijan, Perić Sevastijan... (Jedino objašnjenje zašto je Sevastijan koristio u to vreme i prezime Perić kao pseudonim, nalazimo u jednoj od knjiga iz njegove lične biblioteke koja je delom poklonjena samoškoj crkvi. Na str. 83. te knjige je zapis mastiljavom olovkom, gde „Mila Perić, peti razred osmoljetke“ Stevana ispravlja u nekim pesmama.)

Iz njegovih potpisa vidimo da je bio u više fruškogorskih manastira: Rakovac, Prvina Glava, Fenek, a na spisku saradnika „Bosanske vile“ za 1904. godinu pod brojem 99. je „Stevan Putnik, iskušenik u man. Beočinu“.

Kada jeromonah Sevastijan Putnik prelazi u Srbiju nije poznto. U manastir Ljubostinju je, pretpostavljamo, došao u vreme balkanskih rataova. Na početku Prvog svetskog rata, u vreme austrougarske okupacije, 24. oktobra 1915. godine (po starom kalendaru), „kada je 57. austrougarska divizija ušla u manastir, monaško bratstvo su činili: arhimandrit Konstantin (Popović) iz Brekova kod Čačka, jeromonah Sevastijan (Putnik) iz Samoša u Banatu i jeromonah Ruvim (Pavlović) iz Poljne kod Trstenika“. Optuženi su da su skrivali deo arhive srpske Vlade u Ljubostinji i oterani su u ropstvo. Sevastijan Putnik je kao zarobljenik rat, od 1916. do 1919. godine proveo u logoru Ašah (Aschach) u Austriji.

Nakon Velikog rata jeromonah Sevastijan Putnik se vratio u manastir Ljubostinju, gde ga je vladika žički gospodin Nikolaj Velimirović, prilikom posete manastiru 1919. godine, odlikovao Crvenim pojasom „za dosadanje renovanje u monaškoj dužnosti kao i javnom radu njegovom“.

Iste, 1919. godine, veliki prijatelj vladike žičkog g. Nikolaja Velimirovića, znameniti naučnik i dobrotvor, „dr Mihilo Pupin, prof. iz Amerike i dr Voj. Janić, prof. bogoslovije, posetili su ovčarske manstire, Žiču, Studenicu i Ljubostinju“.

Sledeće, 1920. godine, „starešini manastira Ljubostinje arhimandritu g. Konstantinu uvažena je ostavka“, a za starešinu je postavljen jeromonah Sevastijan Putnik. Godine 1921. „Na predlog Preosvećenog Episkopa Gospodina dr Nikolaja, Sveti Arhijerejski Sabor izvoleo je, povodom uspostavljanja Srpske Patrijaršije i izbora Prvog Srpskog Patrijarha, odlikovati i to: ...činom igumana: jeromonaha Sevastijana, star. manastira Ljubostinje...“

Milan Kašanin, istoričar umetnosti i književnik, nakon posete manastiru Ljubostinja, u dnevnim novinama „Vreme“, od 3. septembra 1924. godine, beleži: „...Otac Sevastijan je još mlad čovek, Banaćanin po poreklu, nasmejan i ljubazan, plemenit gospodin, pun iskrenih, toplih reči i krotkih pokteta. On ima veliku biblioteku, dobru kujnu i jako vino...

Otac Sevastijan divno priča, – on i piše: ima od njega jedna mala monografija o Ljubostinji...“

Par godina kasnije „Pravda“ od 19. avgusta 1928. godine beleži da je „starešina manastira Ljubostinje g. Sevastijan“ činodejstvovao prilikom osvećenja temelja Ženske zanatske škole u Trsteniku.

Sevastijan Putnik je u Ljubostinji sve do 1930. godine kada je premešten u manastir Vujan, a, na svoj zahtev, odmah i u manastir Drača. Od tada o Sevastijanu nema podataka sve do 1941. godine, do početka Drugog svetskog rata, gde se kao „izbeglica iz manastira Voljavče“ sklonio u manastir Studenicu.

Iguman ljubostinjski, Sevastijan Putnik, od 1919. do 1931. godine objavljuje pesme i tekstove u „Pregledu“, časopisu žičke eparhije, čiji je aktivan saradnik, a 1927. i 1928. godine je i član Redakcionog odbora „Pregleda“ i Žičke biblioteke „Sv. Lazar“.

Objavio je knjige: Manastir Ljubostinja, Čačak, 1921; Na vodama Vavilonskim, Kragujevac, 1926; Manastir Ljubostinja, drugo izdanje, Kruševac, /b. g./; Krici božjeg crva, Beograd, 1940.

Iguman Sevastijan Putnik je, verovatno, u toku ili nakon Drugog svetskog rata izbegao u svoje rodno selo. Upokojio se 5. februara 1951. godine u Samošu i sahranjen je na Istočnom pravoslavnom groblju.

Levo od ulaza u samošku crkvu postavljena je Spomen-ploča Igumanu Sevastijanu Putniku.

SOTIROVIĆ Milan (1928-1998), istoričar, profesor i pisac monografija.

Porodica Sotirović je došla u Srbiju iz Korče iz Albanije oko 1830. godine. Jedna grana nastanila se u Ćupriji, druga u Čačku, treća u Beogradu, a četvrta u Trsteniku. Iz Trstenika porodica je prešla u Kraljevo. Po zanimanju bili su dunđeri i trgovci. Najstariji poznati članovi porodice koja se nastanila u Trstenik su braća Zarije i Naum.

Zarije, trstenički trgovac, u braku sa suprugom Marijom imao je dva sina, Dimitrija i Radoslava, i dve kćerke, Heledonu i Radmilu. Zarija je, sa svojim bratom, Naumom, u centru Vrnjačke Banje 1904. godine sagradio prvi pravi hotel – hotel „Sotirović“ i u produžetku vilu „Ekscelzior“, koje su nakon Drugog svetskog rata nacionalizovane, prvo pod imenom „Sloboda“ i „Trst“, kasnije samo „Sloboda“.

Zarijin unuk, Milan Sotirović, sin Dimitrija i Efimije Efigenije, rođen je 1928. godine u Kraljevu. Osnovnu školu je završio u Kraljevu, a gimnaziju u Kraljevu i Vrnjačkoj Banji. Diplomirao je 1954. godine Istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Milan Sotirović Šole bio je profesor u Gimnaziji u Trsteniku i Vrnjačkoj Banji, direktor Kulturnog centra Vrnjačka Banja i kulturni pregalac.

Organizator je brojnih šahovskih prvenstava najvišeg ranga u Vrnjačkoj Banji.

Milan Sotirović je bio oženjen Mirjanom iz Skoplja i sa njom ima kćer Mariju, pravnika, koja sa porodicom živi u Kanadi.

Milan Sotirović Šole je umro 1998. godine u Vrnjačkoj Banji.

Objavljene knjige: Podunavci (koautor sa Dragoslavom Jovanovićem), Podunavci, 1978; Vrnjačka Banja : prilozi za istoriju, Vrnjačka Banja, 1988; Vrnjačka Banja i okolina : od najstarijih vremena do 1941., Vrnjačka Banja, 1996; Trstenik : od najranijih vremena do 1900., Trstenik, 1999.

SPASIĆ Nikodije (1939-2017), učitelj, novinar i književnik.

Rođen je 29. juna 1939. godine u Donjoj Omašnici kod Trstenika. Osnovnu školu učio je u rodnom mestu i Stopanji, gimnaziju u Trsteniku i Kruševcu. Učiteljski kurs je završio u Bihaću i učiteljevao u Bosni. Kasnije, od 15. maja 1970. godine, novinar je u „Novom putu“ u Svetozarevu, sve do zabrane njegovog romana I mrtvi se otimaju (1973).

Radio je kao učitelj, novinar i trgovački putnik, predstavljao se kao „istraživač čudesnih i neobjašnjivih pojava u srpskom narodu“. Putuje Srbijom radi istraživanja predanja i narodnih običaja. Tako je više puta zalazio u temnićka sela.

U novinarstvu i književnosti potpisuje se pod pseudonimom Goran Spasić. Sarađuje u brojnoj periodici: „Novi put“, „Treće oko“, „Svedok“, „Revija 92“, „Naša borba“, „Blic“, a 1990. godine osnovao je „Slobodno novinarstvo i dopisništvo“, prvu privatnu novinarsku agenciju na području Pomoravskog okruga.

Spasićev roman u rukopisu I mrtvi se otimaju nagrađen je na konkursu mladih pisaca Jugoslavije lista „Mladost“, ali je posle objavljivanja 1971. godine i velike popularnosti koju je izazvao u javnosti i zvanično zabranjen sudskom presudom tadašnjih vlasti. I pisac i roman rehabilitovani su sudskom odlukom nekoliko godina pre smrti autora.

Nikodije Spasić nagrađivan je više puta na nekada veoma popularnim konkursima „Prosvetnog pregleda“ i Književnog kluba „Đura Jakšić“ (petnaestak nagrada), a dobitnik je i Godišnje nagrade Kulturološkog projekta „Juhorsko oko“ i književne nagrade „Živojin Pavlović“, kao i drugih priznanja.

Bio je član Književnog kluba „Đura Jakšić“ u Jagodini punih pola veka, a sarađivao je i sa drugim brojnim književnim asocijacijama. Jedan je od osnivača književno-umetničkog karavana „Naređujemo mir“, karavana „Moravske tajne“, humorističko-satiričnog lista „Čabar“, koji se pojavio 1990. godine, i književne nagrade „Mika Bračinac“.

Preminuo je 23. aprila 2017. godine u Jagodini, gde je i sahranjen.

Objavljene knjige: Na izvoru pre ušća, Užice, 1970; I mrtvi se otimaju, Svetozarevo, 1971; Moja draga Hrvatica, Paraćin, 1990; Dvomotorac i jagodinski mučenici, Svetozarevo, 1990; Legenda o zemlji Srbiji, Paraćin, 1992; Slobodan Živanović, biće ili zvezda padalica, Paraćin, 1990; Seča zapisa, Paraćin, 1991; Stradanja srpskih domaćina, Jagodina, 1995; Ravanička predanja, Svetozarevo, 1976; Crnička predanja, Svetozarevo, 1977; Sisevačka predanja, Svetozarevo, 1977; Predanja iz Donje Resave, Svetozarevo, 1979; Resavska predanja, Svetozarevo, 1979; Lepenička predanja, Svetozarevo, 1980; Predanja o knezu Lazaru, Paraćin, 1989; Stradanja srpskih domaćina, Jagodina, 1994; Umiranje zemlje, Paraćin, 1995; Gde da raste čista tisovina, Paraćin, 1995; Juhorska predanja, Paraćin, 1996; Jagodina na Belici, Jagodina, 2001; Moravske tajne, Paraćin, 2001; Srpska čudesa, Beograd, 2001; Kult svete Petke, Jagodina, 2008; Hajdučka knjiga, Jagodina, 2008; Magija bilja, Jagodina, 2008; Knjiga tajanstva, Jagodina, 2013.

MOMČILO SREJIĆ (1883-1940), ratnik, vitez Karađorđeve zvezde.

Rođen je 1883. godine u Stublici kod Trstenika, sin Petra i Jelene. Veći deo života proveo je u Brezovici kao pekar. Momčilo je, kao vojnik rezervista prvog poziva, 1915. godine mobilisan u Prvi svetski rat, gde je ostao do proboja Solunskog fronta septembra 1918. godine i završetka rata. U vreme Velikog rata već je bio zreo čovek sa velikim vojnim iskustvom iz ranijih ratova. Odlučan, hrabar, nadojen slobodarstvom, u borbama je rešavao najsloženije zadatke.

Za izuzetnu hrabrost i požrtvovanje koje je pokazao tokom ratova, odlikovan je Zlatnom vojničkom Karađorđevom zvezdom sa mačevima i sa šest medalja za hrabrost „Miloš Obilić“, četiri Zlatne i dve Srebrne.

Momčilo je bio veoma cenjen i poštovan u Brezovici, Stublici i okolini. Bio je pismen čovek, predsednik Udruženja preživelih ratnika iz ratova od 1912. do 1918. godine. Njegovom zaslugom i zaslugom drugih preživelih ratnika i građana Brezovice i Stublice, sagrađena je u Brezovici nova crkva u kojoj su na mermernoj ploči urezana imena i prezimena poginulih ratnika u ratovima koji su skoro bez prekida vođeni od 1912. do 1918. godine.

Ženio se dva puta. Prvi put, 1909. godine, Radojkom (1887), ćerkom Atanasković Krsmana i Milene iz Brezovice, i sa njom je imao sina Radomira (1915). Drugi put, 1933. godine, Katarinom (1881), udovicom, suprugom pokojnog Miladina Petrovića iz Brezovice. Živeli su u svojoj kući, u centru sela na Brodu. U jednom delu kuće, u posebnom odeljenju, bila je pekara sa nazivom: „Pekara kod Momčila i Kate“.

Momčilo Srejić, heroj Solunskog fronta, umro je u Brezovici 1940. godine. Sahranjen je na Glavnom brezovačkom groblju, ispraćen od preživelih saboraca i velikog broja građana Brezovice, Stublice i okoline.

STANOJEVIĆ Sava (1898-1982), narodni lekar, humanista i patriota.

Rođen je 22. juna 1898. godine u Beogradu od oca Svetislava, pravnika, profesora i diplomate, i majke Angeline, ćerke poznatog srpskog političara i predsednika srpske Vlade, Save Grujića. Osnovnu školu pohađao je u Bitolju, gimnaziju je započeo u Pirotu, a završio u Nici (Francuska) 1919. godine. Medicinski fakultet upisuje 1919. godine u Parizu na Sorboni i na istom diplomira 30. marta 1925. godine. Iste godine odbranio je doktorsku tezu „Prilog proučavanju malarije u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca“.

Dr Sava se vraća u svoju otadžbinu i avgusta meseca počinje stažiranje u bolnici u Sarajevu, nakon čega je službovao kao sreski lekar u više gradova: Drvaru (1926), Dragačevu (1927), Guči (1927), u bolnici u Užicu (1929) i Smederevu (1930).

Dok je službovao u Smederevu 1930. godine, dr Sava se oženio dr Bosom Tadić, stomatologom. Prelaze u Trstenik 5. februara 1931. godine, gde je dr Sava Stanojević imenovan za sreskog lekara, a njegova supruga ordinira u Vrnjačkoj Banji i Trsteniku.

Varošica Trstenik i njegova okolina postaju dr Savi trajno profesionalno i životno opredeljenje više od četiri decenije. Kada se ustalio službom u trsteničkom srezu, pored svojih redovnih obaveza u ordinaciji i pored aktivnog učešća u životu trsteničke crkveno-opštinske zajednice, dr Sava je tokom 1939. i 1940. godine organizovao niz tečaja za građane. Tečajevi su obavljani po posebnom Programu Crvenog krsta, sa teorijskom i praktičnom obukom od tridesetak časova.

Ipak, ono po čemu će doktor Sava zauvek ostati zapamćen u trsteničkoj varošici je nesvakidašnji podvig u vremenu Drugog svetskog rata kojim je ovaj trstenički lekar i humanista pokazao ne samo hrabrost, već i posvećenost svojim sugrađanima i pacijentima. Dr Sava Stanojević je 14. oktobra 1942. godine spasao od streljanja pripadnike Roma iz Osaonice, koje su Nemci obeležili žutim trakama. Neposredno pre nego što su Nemci izvršili odmazdu, dr Sava je proglasio deo Osaonice, posebno romsko naselje, za područje gde vlada pegavi tifus, zbog čega su Nemci odustali od sprovođenja i streljanja Roma.

Zahvalni Romi iz Osaonice svake godine 14. oktobar obeležavaju kao „Dan zahvalnosti“. Na velikoj uramljenoj slici dr Save piše „Sveti Sava II“, kao i tekst „Doktor Sava, naša slava“. Na ulasku u romsko naselje, na istom mestu gde je 1942. godine pisalo upozorenje za pegavi tifus, postavljeno je bronzano poprsje dr Save sa tekstom o ovom događaju. U znak trajnog sećanja na dr Savu Stanojevića trstenički Romi svake godine organizuju i Memorijalni fudbalski turnir „Dr Sava Stanojević“. Takođe, 1969. godine je snimljen i dokumentarni kratkometražni film „Zahvalnost“ beogradskog reditelja, Jovana Rančića.

Sava Stanojević bio je počasni član Srpskog lekarskog društva Beograd i počasni član italijanskog društva „Rom“ u Milanu. Učestvovao je kao poseban gost na naučnom simpozijumu „Život i običaji Roma u našoj zemlji“ na Etnografskom institutu Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu 1976. godine.

Za svoje zasluge i dugogodišnji rad dobitnik je brojnih odlikovanja i priznanja: Albanska spomenica za učešće u Prvom svetskom ratu na dužnosti dobrovoljnog tumača pri francuskoj vojno-lekarskoj misiji; Američko odlikovanje – Medalja srpskom vojniku za primerno držanje i dobar rad; Orden zasluge za narod sa srebrnim vencem, za osvedočeno držanje i hrabrost u spasavanju Roma u Trsteniku; „Orden rada sa srebrnim vencem“, za neumorni i nesebičan rad na očuvanju i zaštiti narodnog zdravlja; Zlatni znak Crvenog krsta Jugoslavije, za osvedočeni humanizam, zdravstveno-vaspitni rad i socijalnu delatnost, u okviru programa Crvenog krsta i mnoga druga.

Nakon penzionisanja, 31. maja 1966. godine, radi još četiri godine kao honorarni lekar. Kao penzioner živeo je povučeno u Beogradu i Trsteniku sa drugom suprugom, Darinkom Parađanin, bivšom pomoćnicom u kući i ordinaciji. Iz dva braka nije imao dece.

Preminuo je 9. maja 1982. godine na VMA u Beogradu. Urna sa njegovim pepelom je postavljena kraj posmrtnih ostataka njegove majke Angeline na Starom groblju u Trsteniku.

Od 20. marta 1992. godine zdravstvena ustanova u Trsteniku nosi naziv Dom zdravlja „Dr Sava Stanojević“, a primarijus dr Aleksandar Milićević objavio je u Trsteniku 1998. godine knjigu Dr Sava Stanojević, narodni lekar, humanista i patriota.

STEPANOVIĆ Dragoljub-Ljuba (1932-1997), komičar, imitator, estradni umetnik.

Rođen je 1932. godine u seoskoj porodici Dušana Stepanovića iz Božurevca kod Trstenika.

Poznat pod umetničkim imenom Stevka Božurevka, „čovek sa hiljadu lica i glasova“. Bio je veoma uspešan komičar i imitator kod nas i u svetu, imitirao je srpskog seljaka, seljanku Stevku Božurevku, kao i predsednika SFRJ, Josipa Broza Tita, i još pedesetak likova. Godinama je na estradnim nastupima zabavljao publiku celog sveta. Bio je umetnik visokog ranga, uživo, na radio-talasima i na televiziji. Nastupao je samostalno i sa umetničkim grupama. Gostovao je u mnogim mestima na pet kontinenata. Pojavljivao se i u filmovima, tonski snimio više ploča.

Bio je veoma vezan za svoj kraj, svesrdno ga je pomagao i voleo, stalno se vraćao u svoj zavičaj. U rodnom selu sagradio je most i fudbalsko igralište. Pomagao je fudbalski klub, elektrifikaciju sela, izgradnju puta i družio se sa meštanima.

Umro je 27. maja 1997. godine i po njegovoj želji sahranjen u Božurevcu.

Fudbalski klub iz Božurevca nosi ime FK „Stevka Božurevka“.

STOJADINOVIĆ Milan (1888-1961), pravnik i ekonomista, profesor, političar i predsednik Vlade Kraljevine Jugoslavije.

Rođen je 4. avgusta 1888. godine u Čačku, sin sudije i advokata Mihajla Lj. Stojadinovića iz Stopanje kod Trstenika. Gimnaziju je učio u Kruševcu i Beogradu (1906), gde je završio i Pravni fakultet (1910). Školovanje nastavnja u Minhenu i Berlinu, gde je pripremao doktorsku disertaciju: „Nemački budžet“, odbranjenu u Beogradu 1912. godine. Disertacija je objavljena u časopisu „Zvezda“. Kasnije se usavršava u Parizu i Londonu.

Stojadinovićeva stručnost kao ekonomiste je postala očigledna tokom balkanskih ratova 1912-1913. godine i Prvog svetskog rata, kada je počeo da radi u Ministarstvu finansija. Nakon povlačenja srpske vojske kroz Albaniju, tokom zime 1915. godine, Stojadinović se povukao sa srpskom Vladom na grčko ostrvo Krf. Tamo je ostao do 1918. godine, gde se dokazao kao finansijski stručnjak koji je pomogao da se stabilizuje srpski dinar. Četiri godine Prvog svetskog rata proveo je pored Nikole Pašića na Krfu i u Parizu. Iz inostranstva se vratio u novu kraljevinu, kao generalni direktor Državnog računovodstva u Ministarstvu finansija. Ubrzo, nakon položenog doktorata prava, postaje sa 32 godine profesor Finansijskih nauka na Beogradskom univerzitetu. Već 1919. godine napušta državnu službu i kao „čovek od poverenja britanskog finansijskog kapitala“ postaje direktor Engleske trgovačke banke. Na toj dužnosti ostaje do 1922. godine kada ulazi u politički život, kao ministar u vladi Nikole Pašića.

Bio je ministar finansija u tri navrata (1922-1924, 1924-1925. i 1934-1935). Aktivan je bio u Narodnoj radikalnoj stranci kao član Glavnog odbora. Knez Pavle Karađorđević mu je dao mandat za formiranje vlade. Jugoslovensku radikalnu zajednicu osnovao je 1935. godine i bio njen predsednik. Ova stranka bila je izrazito desničarskih opredeljenja. Stojadinović je vodio politiku približavanja silama Osovine. Za vreme premijerskog mandata potpisao je Sporazum o prijateljstvu sa Francuskom i Pakt o nenapadanju sa Italijom, pokušavajući da u vreme pred Drugi svetski rat sačuva bezbednost Jugoslavije.

Stojadinovićeva vlada pokušala je da potpiše Konkordat sa Vatikanom 1937. godine. To je izazvalo žestoke proteste Srpske pravoslavne crkve, pa je potpisivanje sporazuma propalo. Stojadinović je, ipak, uspeo da pobedi na sledećim izborima. Knez Pavle ga je smenio 1939. godine jer nije uspeo da reši hrvatsko pitanje. Na zahtev Britanaca, Stojadinović je prognan iz zemlje i interniran na ostrvo Mauricijus, gde je proveo Drugi svetski rat. Posle rata mu je bio zabranjen povratak u zemlju, pa je Stojadinović ostatak života proveo u Argentini i drugim južnoameričkim državama. Za veme mandata argentinskog predsednika, Huana Perona, uređivao je uticajne ekonomske časopise.

Bio je akcionar, predsednik i član upravnih odbora: Radio-Beograda, Srpskog brodarskog društva, Izdavačkog koncerna „Vreme“, Standard Electric-a.

Biće upamćen i kao donator škola, crkava, siromašnih pojedinaca. Dao je doprinos izgradnji škole i spomen-česme u Stopanji i Gimnazije u Kruševcu. Pre Drugog svetskog rata proglašen je za Počasnog građanina Kruševca.

Umro je 24. oktobra 1961. godine u Buenos Ajresu.

Objavljene knjige: Borba protiv skupoće, Beograd, 1921; Naše valutne nevolje, Beograd, 1921; Naš finansijski položaj, Beograd, 1924; Monopol duvana, Beograd, 1932; Jedan kralj, jedan narod, jedna država, Beograd, 1939; Ni rat ni pakt, Rijeka, 1970.

Dragomir-Dragi Stojadinović (1903-1985), mlađi brat Milana Stojadinovića, rođen je u Užicu. Srednjoškolsko obrazovanje stekao je u Beogradu, a studirao je pravo na Beogradskom univerzitetu i u Londonu. Bavio se advokaturom i publicistikom.

Bio je narodni poslanik na listi brata Milana, sekretar Skupštine, sekretar stranke, akcionar i direktor lista „Vreme“, a tokom rata u upravi lista „Novo vreme“.

Avgusta 1946. godine osuđen je na smrt, da bi mu kazna bila zamenjena na 15 godina robije. Sedam godina kasnije, posle amnestije, odlazi u Argentinu, prihvatajući zadatak Udbe na suzbijanju ustaške propagande u toj južnoameričkoj zemlji.

Dragomir-Dragi Stojadinović, u razgovorima vođenim avgusta 1974. godine u Londonu sa književnikom Borislavom Pekićem, koji je oženjen Ljiljanom, ćerkom njegove i Milanove sestre, Nadežde Stojadinović, svedoči, kao čovek iz senke koji je bio više nego dobro obavešten o ljudima i događajima u javnom životu Srbije tokom okupacije 1941-1945. godine, o dramatičnim zbivanjima u našoj zemlji tokom rata i po oslobođenju. Ovaj razgovor, intervju sa Dragomirom Stojadinovićem pod nazivom Okupacija u šest slika objavljen je, prvo kao feljton od najzanimljivijih delova u „Novostima“ 2007. godine, a kasnije u knjizi Borislava Pekića Vreme i novo vreme : Razgovor sa Dragomirom Stojadinovićem (Beograd, 2013).

STOJADINOVIĆ Milun (1864-1941), učitelj, protojerej i pisac.

Rođen je 13. januara 1864. godine u Kamenjači od oca Jovana i majke Anđelije-Rade. Kršten u manastiru Veluću. Rano detinjstvo proveo u Stopanji, gde su mu se roditelji preselili. U Stopanji je završio dva razreda osnovne škole, u Medveđi treći, Trsteniku četvrti. Pred prvi Srpsko-turski rat nastavlja školovanje u Kragujevcu, gde završava četiri razreda gimnazije. Kao siromašan morao je podučavati đake. Napušta peti razred gimnazije i upisuje Bogosloviju u Beogradu, koju je završio 1884. godine. Stanovao je u internatu i izdržavao se služeći, između ostalih i kod dr Laze Lazarevića, književnika.

Postavljen je 1884. godine za učitelja u selu Mekišu, nedaleko od Niša. Posle godinu dana rada služi „đački rok“ u XII pešadijskom puku u Nišu. Kasnije je rukopoložen za đakona kruševačkog na Cveti, 6. aprila 1886. godine, i postaje katiheta u kruševačkoj Gimnaziji. Rukopoložen je za sveštenika 31. oktobra 1888. godine u Beogradu i dobija parohiju Velikovrbničku kod Kruševca, gde je proveo 6 godina. Konkursom je dobio varošku parohiju u Negotinskoj krajini, gde ostaje kratko.

Ukazom kralja postavljen je za sudiju Duhovnog suda Eparhije timočke u Zaječaru. Nakon dve godine iz materijalnih, zdravstvenih i političkih razloga daje ostavku i vraća se u parohiju – dobija Leskovac, gde je proveo narednih 38 godina.

U Leskovcu je bio katiheta u Gimnaziji i Poljoprivrednoj školi, bolnički sveštenik i vršilac dužnosti sreskog namesnika. Više puta je bio u stručnim komisijama i ispovednik sveštenstva grada Pirota i okruga Pirotskog.

Za vreme Prvog svetskog rata, krajem 1915. godine, interniran je i zatočen u logorima: Haskovo, Paničerevo i Eska-Džumaja u Bugarskoj. Iz zarobljeništva se vratio 21. oktobra 1918. godine zajedno sa 146 srpskih sveštenika u Pirot, gde im je priređen doček sa Litijom.

Posle 50 godina službe 1934. godine vratio se u Kruševac, u porodicu, gde su mu, nakon smrti supruge Darinke, živela i deca.

Bio je venčan 1884. godine u Trsteniku, Darinkom (1866-1934), ćerkom trsteničkog trgovca, Vasilija Gajića. U braku su imali tri sina i četiri ćerki.

Od crkve je odlikovan: crvenim pojasom, protskom kamilavkom i protojerejskim činom, pohvalnicom Svetog Arhijerejskog Sabora, a od države: Ordenom Svetog Save V i IV stepena.

Bavio se književnim stvaranjem, štampao u crkvenim i dečjim časopisima: „Hrišćanskom Vesniku“, „Pregledu“, „Vesniku Srpske crkve“, „Srpčetu“, „Narodnom prosvetitelju“ i drugim novinama. Naročito je radio na crkvenom besedništvu. Štampao je u brošurama i nekoliko zasebnih beseda i rasprava: Put ka spasenju, Pobožnost i patriotizam, Uskršnja razmišljanja, Budućnost Slovena, Propoved na dan krštenja Prestolonaslednika Petra...

Štampana su mu dela: Svešteničko stanje, Leskovac, 1898; Put ka spasenju, Niš, 1908; Vidovdanska beseda na parastosu u Sv. Ilirskoj crkvi, Leskovac, 1922; Propoved na dan krštenja Prestolonaslednika Petra, Leskovac, 1923; Budućnost Slovena, Leskovac, 1923; Pobožnost i patriotizam, Leskovac, 1925; Uskršnja razmišljanja, Leskovac, 1929; Spomenica sa staze života, Kruševac, 1935; Spomenica sa staze života, II, Kruševac, 1939; Srpska golgota : spomenica sa staze života, III, Kruševac, 1940.

Prota Milun Stojadinović se upokojio 1941. godine u Kruševcu, gde je i sahranjen.

STOJANOVIĆ Milutin-Mića (1935-2020), harmonikaš, kompozitor, pevač i pesnik.

Rođen je 2. septembra 1935. godine u Bogdanju kod Trstenika. Osnovnu školu je završio u Kraljevu, muzičku u Kruševcu, a gimnaziju u Kraljevu.

Od rane mladosti bavio se muzikom – prvu harmoniku dobio je za deseti rođendan, a samo tri godine kasnije komponovao je prvu pesmu „Kraj Morave na obali“. Kasnije su nastale pesme: „Harmoniko moja“, „Zarasle su staze moje“, „Vodeničar na Moravi“ i mnoge druge. Svojom pesmom i harmonikom proslavio je melos svoga kraja širom Jugoslavije i sveta. Njegove inspiracije su Morava, Šumadija, narodni običaji njegovog rodnog kraja. Bio je solista na harmonici radio-stanica: Novi Sad, Subotica, Osijek, Zagreb. Vredni su i njegovi uspesi na televiziji, filmu i festivalima. Jedan je od osnivača takmičenja harmonikaša u Sokobanji 1962. godine, koje danas predstavlja najprestižnije takmičenje u harmonici kod nas.

Učesnik je brojnih festivala i koncerata u zemlji i inostranstvu (održao preko tri hiljade koncerata, snimio stotinak ploča i kaseta, koje su prodate u preko pet miliona primeraka). Objavio je osam pesmarica. Snimio više tonskih ploča u „Jugotonu“, gde je bio i urednik.

Uz sviranje na harmonici i komponovanje bavio se i pevanjem. Autor je mnogih tekstova za pevanje. Sarađivao je sa brojnim poznatim pevačima, među kojima su: Predrag-Cune Gojković, Predrag Živković Tozovac, Merima Njegomir, Lepa Lukić, Novica Negovanović, Azemina Grbić, Safet Isović...

Dobitnik je brojnih nagrada i priznanja za svoj kompozitorski rad, među kojima su: Zlatna ptica „Jugotona“ za milion prodatih ploča, Zlatna plaketa, deset Zlatnih ploča... U okviru manifestacije „Trstenik na Moravi“ 2016. godine dodeljena mu je nagrada „Najmoravac“. Bio je aktivni član Saveza estradno-muzičkih umetnika Srbije u kome je stekao status istaknutog umetnika.

Njegove pesme su: „Harmoniko moja“, „Zarasle su staze moje“, „U ranama srce moje“, „Vodeničar na Moravi“, „Kraj Morave na obali“, „Devojačka tuga“, „Dok Morava hladna teče“, „Šumadija moj je kraj“, „Što je divan ovaj kraj“, „Oj, mladosti, zelena livado“, „Stara harmonika“, „Mnogo snova, mnogo nada“, „Rastasmo se davno“, „Kako da te zaboravim“, „Komšinice preko puta“ i mnoge druge.

Premino je 13. jula 2020. godine u Bogdanju, sahranjen je na Novom groblju u Trsteniku.

STOJANOVIĆ Ranko (1889-1970), ratnik, vitez Karađorđeve zvezde.

Rođen je 1889. godine u seoskoj porodici oca Luke Stojanovića u Bogdanju kod Trstenika. Učesnik je svih oslobodilačkih ratova od 1912. do 1918. godine. Bio je „visok, koštunjav i naočit, šumadijski seljak koji se mogao i umeo snaći u svakoj prilici“. U Prvom svetskom ratu borio se kao mitraljezac, podnarednik i pripadao je 19. pešadijskom puku Šumadijske divizije prvog poziva.

Odmah nakon onog nesrećnog prelaza preko Save na Čevrntiji, podnarednik Ranko, sa trojicom svojih vojnika, poslat je u patrolu da ispita teren kod sela Pećinac. Primetivši neprijatelja koji dolazi, postavlja zasedu u Pećinačkom groblju iza spomenika. Najpre tiho zarobljava njihovu patrolu na „velosipedima“, njih četvoricu, a u suton neprijateljsku vojsku iznenađuje rafalnom paljbom iz dva mitraljeza. „U osvit dana nasip se crnio od leševa. Čoveku izgleda prosto neverovatno da šaka vojnika može napraviti ovakvo čudo i nanese neprijatelju ovolike gubitke.“

Prilikom odstupanja srpske vojske preko Albanije biva zarobljen od Albanaca. Hrabar i vešt, kao i u svim drugim prilikama, koristi priliku nebudnosti Albanaca i beži. Tek se na Krfu pridružio svojoj jedinici, koja ga je bila izbrisala iz spiska živih.

Na Solunskom frontu, u borbama kod sela Gorničeva, čudom preživljava eksploziju granate. Nakon četiri dana provedenih u bolnici vraća se u svoju jedinicu i odmah se ističe u borbama sa Bugarima.

Na koti 12-12, „podnarednik Ranko zapali svoj mitraljez. Vozao je upravljač i samo štepovao, kako je to docnije stručno objašnjavao kaplar Stojadin. U neprijateljskim strojevima nasta panika. Padali su mrtvi i ranjeni, a ostali bežali i tražili glavi mesta. Trideset i šest mrtvih ostalo je na bojištu.“

Pošto je borba malo minula, neprijateljski Crveni krst tražio je primirje da se pokupe ranjenici. Skupljajući ranjenike, naši su doneli i jednog nemačkog oficira. Mitraljez mu je izrešetao obe noge. Zatražio je „da vidi mitralježdžiju koji ih je onako pomlatio“ i rekao: „Otkako je rat počeo idem iz borbe u borbu. Prošao sam sve frontove, ali ovakvu mitraljesku vatru nisam upamtio.“

Podnarednik Stojanović nije izostao sa svojim mitraljezom ni na koti 10-50. I tamo je čuda počinio. O njegovim podvizima i junaštvu pričalo se na celom frontu. To nisu zaboravili ni njegovi komandiri i komandanti: na grudima podnarednika Stojanovića zablistala je Srebrna vojna Karađorđeva zvezda sa mačevima.

Odlikovan je i Zlatnom i Srebrnom medaljom za hrabrost „Miloš Obilić“ i svim ratnim spomenicama od 1912. do 1918. godine: „Osvećeno Kosovo“, Spomenica „Petar Prvi“, Albanska spomenica 1915. i Spomenica oslobođenja i ujedinjenja 1914-1918. godine.

I pre i posle ratova živeo je tiho i skromno u Bogdanju i bavio se poljoprivredom. Umro je 1970. godine u svom rodnom selu, gde je i sahranjen.

STOŠIĆ Adam (1920-2006), profesor, publicista.

Rođen je 21. novembra 1920. godine u Milutovcu kod Trstenika, u uglednoj seljačkoj porodici oca Nikodija Stošića, solunskog ratnika, i majke Danice, rođene Velimirović. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, četiri razreda gimnazije i malu maturu u Kruševcu, a šest razreda Srpske pravoslavne bogoslovije u Bitolju.

Godine 1944. je upućen na Sremski front. U Beogradu je završio učiteljski kurs (1946), zatim Višu pedagošku školu. Bio je profesor Ruskog i Srpskog jezika u Rači Kragujevačkoj. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu (književnost, 1952), gde je i magistrirao (1973) temom: „Seoske pripovetke Dušana Radića“. Od 1953. godine radio je u Kruševcu kao: profesor Gimnazije (1953-1959), prosvetni savetnik i direktor Prosvetno-pedagoškog zavoda (1959-1963), profesor Više pedagoške škole (1963-1969), direktor Narodnog muzeja (1969-1973), prof. Pedagoške akademije za vaspitače (1973-1980).

Od 1981. godine, kao penzioner, potpuno se posvetio društvenim aktivnostima, naročito u popularisanju kulturno-istorijskih vrednosti kruševačkog kraja. Bavio se muzikom, dramskim amaterizmom, bio je predsednik Književnog kluba „Bagdala“, predsednik Društva ljubitelja starina i umetnosti, predsednik Turističkog saveza opštine, vlasnik i izdavač obnovljenog lista „Kruševački glasnik“ (1993), osnivač i vlasnik Izdavačke radnje „Kruševački glasnik“ (od 1994), suosnivač Zavičajnog kluba „Milutovac“, pobornik i učesnik bratimljenja Kruševca i Krfa.

Inicijator je podizanja spomenika i spomen-obeležja u Kruševcu i na Krfu: Spomenik vešanim i streljanim u Kasarni „Car Lazar“, Spomenik „Krajputaš“, Spomen-ploča pukovniku Dragutinu Gavriloviću, Spomen-ploča „Škotskim sestrama“, Spomenik ratnicima i žrtvama ratova 1912-1918. godine, „Majka Srbija i majka Grčka“.

Stručne radove objavljivao je u periodici: „Prosvetni pregled“, „Pedagoški rad“, „Književnost i jezik“, „Nastava i vaspitanje“, a društveno-političke teme u dnevnim listovima i revijama: „Politika“, „Nin“, „Vreme“, „Pobeda“, „Borba“, „Naša borba“, „Tribina“, „Glas javnocti“, „Kruševački glasnik“, „Bagdala“, „Naša stvarnost“, „4. jul“, „Naš kolektiv“, „Obilićevo“, „Rubin“, i dr. Takođe, prilog na grčkom u krfskom listu „Krfski korak“.

Koautor zbornika, hronika, monografija: Kruševac u NOB-u (1958), Kruševački kraj juče, danas i sutra (1962), Likovi revolucije (Beograd, 1966), Književna lektira u osnovnoj školi (Beograd, 1966), Hronika NOB-a Župe (1987), 16. srpska brigada (1991), Monografija Osnovne škole „Rade Dodić“ (1989), Kroz Srbiju i Crnu Goru (turistički vodič), 10-godišnjica Društva ljubitelja starina (monografija, 1982), Kruševac cvojoj deci (monografija Dečje zaštite, 1986).

Stručni saradnik u dva dokumentarna filma: „Šest vekova Kruševca“ i „Stari Kruševac“ i radio-emisije „Kod dva bela goluba“.

Za vredan doprinos kulturi dobitnik je priznanja: Nagrada za životno delo u kulturi Kruševca (1960), priznanje „Rasinski cvet“ za publicističke zbornike: U cara Trojana kozje uši (2000) i Od Cera do Kajmakčalana (2001), Godišnja nagrada Opštine Trstenik za životno delo (posthumno, 2007).

Umro je 26. januara 2006. godine u Kruševcu, sahranjen u rodnom Milutovcu.

Objavljene knjige: Slatina, Kruševac, 1962; Milutovac juče i danas, Milutovac, 1967; Kruševac i okolina, Kruševac, 1980; Kultura govora, Kruševac, 1980; Kruševac na starim razglednicama (koautor), Kruševac, 1982; Društvo za negovanje istorijskih i umetničkih vrednosti „Ljubitelji starina“, Kruševac, 1982; Veliki dani Srbije 1914-1918, Beograd, 1994, 2000; Pod nebom Kruševca (koautor), Beograd, 1996, 1997; Kratka fotoistorija kruševačkog kraja, Beograd, 1997; Selo u pripovetkama Dušana Radića, Kruševac, 1998; Kozje uši Srbije, Kruševac, 2000; Svirala cara Trojana, Kruševac, 2000; Od Cera do Kajmakčalana (zbornik), Kruševac, 2001; Krf – Kerkira, Kruševac, 2001; Kruševac i okolina, Kruševac, 2002; U pohode čestitome Knezu, Kruševac, 2002; Moja pedagoška poema, Kruševac, 2003; Ubistvo kralja Aleksandra I u Marseju 1934., Kruševac, 2004.