Narodna Biblioteka „Jefimija“ Trstenik

ZAJIĆ Radošin-Zaja (1952-2023), pesnik.

Rođen je 8. novembra, na Mitrovdan, 1952. godine u Kuršumliji, u selu Spance, u čestitoj porodici oca Rafaila, policajca, i majke Mirke. Odrastao je i školovao se u Trsteniku.

Radošin se, inspirisan rok kulturom i hipi pokretom, još kao srednjoškolac izdvajao svojom neobičnom harizmom, lucidnošću i kulturom govora. Taj njegov dar, ta njegova posebnost, privlačila je i zavodila ljude, posebno žene. Kao srednjoškolac uređivao je podlistak trsteničke Tehničke škole „Tragovi“.

Nakon završene srednje Tehničke škole studirao je književnost i organizaciju u Beogradu, gde je jedno duže vreme, družeći se sa značajnim srpskim pesnicima i književnicima, burno i boemski živeo. U to vreme i sam „stidljivo“ ulazi u svet poezije i povremeno objavljuje pesme u beogradskim književnim časopisima.

Po povrtatku u Trstenik, 80-ih godina prošlog veka, Radošin Zajić Zaja je kraće vreme radio kao trgovac u prodavnici „Tigar“, a kasnije u „Prvoj petoletki“ kao metalobrusač, gde je aktivno učestvovao u kulturnom životu, sarađivao sa mnogim kulturnim ustanovama i institucijama, objavljivao poeziju u raznim časopisima i bio učesnik i organizator mnogobrojnih književnih i kulturnih događanja.

Njegov konačan povratak u Trstenik, njegovu „promenu boravka“, učvrstila je prvo ozbiljna ljubavna veza, a kasnije i brak sa Mirjanom iz Vrnjačke Banje. Sa njom nije imao dece, ali je prihvatio njenu decu iz prvog braka, ćerku i sina, kao svoje. Supruga Mirjana je zbog teške bolesti rano preminula.

Nakon „Prve petoletke“ Radošin je radio kao urednik izdavaštva u GITP „Metalograf“ u Trsteniku, a zatim i kao urednik edicije „Slovorečje“ u Izdavačkoj kući „Ljubostinja“ u Trsteniku.

Aktivno se bavio i političkim delovanjem, kao član, a jedno vreme bio i predsednik Opštinskog odbora DSS-a. Bio je i odbornik u Skupštini opštine Trstenik.

Radio je, od osnivanja 1997. do njenog gašenja 2012. godine, u Kulturno-prosvetnoj zajednici Trstenika, kojom je rukovodio i bio više godina na čelu Organizacionog odbora kulturno-duhovne manifestacije „Jefimijini dani“ i glavni i odgovorni urednik časopisa „Jefimija“ – potpisao je 20 brojeva ovog časopisa koji će ostati trajno svedočanstvo književnosti i duhovnosti u okrilju „Jefimijinih dana“ i ljubostinjskog književnog kruga. Od tada je u penziji, ubrzo se i teško razboleo.

U to vreme Radošin Zajić Zaja drugi put stupa u brak, venčava se trsteničkom pesnikinjom Milicom Marković, rodom iz obližnjeg Mijajlovca.

Jedno vreme je bio i predsednik Književnog kluba „Moravski tokovi“ u Trsteniku. Jedan je od osnivača i aktivnih učesnika u organizovanju tradicionalnih književnih susreta „Savremena srpska proza“ i član redakcije zbornika „Savremena srpska proza“. Dao je i veliki doprinos u organizovanju međunarodnog „ART kampa“ u organizaciji Likovnog udruženja Roma u Trsteniku.

Bio je i član Dramskog studija Doma kulture Trstenik i igrao je u pozorišnoj predstavi „Hamlet iz Mrduše Donje“.

Poeziju i tekstove je objavljivao u književnoj periodici: „Bagdala“, „Književne novine“, „Mons Aureus“, „Jefimija“, „Događaji“, „Bdenje“... Zastupljen je u nekoliko antologija savremene srpske poezije.

Bio je član Udruženja književnika Srbije i Književnog kluba „Bagdala“ u Kruševcu. Bio je i osnivač i predsednik neformalnog Udruženja pisaca „Književna zajednica Trstenik“.

Dobio je književnu nagradu „Rade Tomić“, 2012. i za svoj rad u kulturi „Zlatnu značku“ KPZ Srbije 2013. godine.

Objavio je knjige pesama: Promena boravka, Kruševac, 1986; Čeljusti, Beograd, 1990; Košmar, Novi Sad, 1999; Polom krik : izabrane i nove pesme, Trstenik – Novi Sad, 2006; Pesme Mirjane i tajna slova, Knjaževac, 2012.

Sa Milošem Vasićem, predsednikom Likovnog udruženja Roma u Trsteniku, objavio je monografiju Romi Stare čaršije trsteničke, Trstenik, 2020.

Prema mišljenju eminentnih književnih kritičara, a o njemu su pisali: Miloš Petrović, Ljiljana Šop, Bojana Stojanović Pantović, Danica Andrejević, Milosav Đalić, i drugi, Radošin Zajić je svojom poezijom stao u red angažovanih pesnika koji se odazivaju narodnim patnjama. Miloš Petrović piše: „No, njegova pesma nije lament, već eruptivna kritika bahatih jahača. Po tome, Zajić ide u one pesnike koji nemaju ništa protiv tzv. prljavog realizma. Njega ne plaše prirodne već društvene sile iz čijih se čeljusti nije lako izbaviti“.

U poslednjoj objavljenoj zbirci pesama Pesme Mirjane i tajne slova, Radošin Zajić Zaja se iskazao i kao molitveni pesnik, okrenut više ličnom udesu i duhovno-religioznim motivima, i, kako je u pogovoru knjizi napisala Ljiljana Šop, ove pesme „kao da su ispevane u jednom dahu, u jednom prosvetljenom trenutku kada se sve vidi i sve zna, prihvata i razume, ne samo bez roptanja i pobune, već sa radosnom pomirenošću i svečanim iščekivanjem uravnoteženja sudnjih terazija.“

U nedelju, 13. avgusta 2023. godine, u kruševačkoj bolnici preminuo je pesnik Radošin Zajić Zaja. Sahranjen je na Novom groblju u Trsteniku.

ZARIĆ Agaton (1893-1980), vazduhoplovni kapetan, vojni pilot.

Rođen je 3. novembra 1893. godine u Maloj Sugubini od oca Stevana (1870) Spasojevića (po ocu) Zarića (po rodonačelniku Zahariji Radosavljeviću) i majke Ćirke. Majka mu umire 1912. godine, a otac Stevan kao trećepozivac gine 1913. godine kod Surdulice. Imao je sestru Radojku (1899) i brata Milivoja (1905).

Agaton je osnovnu školu završio u Poljni, a posle gimnazije i Trgovačke škole, stupio je 1913. godine u Konjičku podoficirsku školu u Beogradu, gde ga zatiče Prvi svetski rat. U bitkama na Ceru, Drini i Kolubari, učestvovao je kao borac IV konjičkog puka. Za vreme povlačenja srpske vojske preko Albanije bio je komandir pešadijskog voda, da bi na Solunskom frontu ponovo bio raspoređen u IV konjički puk. Novembra 1916. godine u borbi je kontuzovan od dejstva neprijateljske artiljerije. U maju 1917. javio se na konkurs za prijem u avijaciju, pa je sa IV klasom srpskih pitomaca 14. juna upućen u Francusku gde je u Šartru završio pilotažu i bio osposobljen za letenje ratnim avionima. Na Solunskom frontu raspoređen je u 525. srpsko-francusku eskadrilu u kojoj je izvršio više uspelih borbenih letova. Neprijateljska artiljerija oborila je 4. juna 1918. njegov avion pored Crne reke kod sela Brnika, a on se ubrzo, nedovoljno oporavljen, vratio u eskadrilu i septembra 1918. učestvovao u proboju Solunskog fronta i gonjenju neprijatelja do Novog Sada.

Karijeru je nastavio u vazduhoplovstvu Kraljevine Jugoslavije. Učestvovao je u gušenju pobune Albanaca 1920. godine, a zatim bio komandir eskadrile, komandant vazduhoplovne grupe i ađutant puka do Aprilskog rata 1941. godine. U italijanskom i nemačkom zarobljeništvu bio je do 1945. godine. Po povratku u zemlju nije primljen u novo jugoslovensko vazduhoplovstvo, već je penzionisan u činu kapetana.

Za svoje ratne zasluge i podvige Zarić je odlikovan mnogim odlikovanjima: Zlatnom medaljom za hrabrost „Miloš Obilić“, Ordenom „Belog orla“, Ordenom „Svetog Save“, Francuskim ratnim krstom, Ratnom medaljom, Spomenicom evropskog rata, Ordenom za vernost otadžbini, Ordenom kralja Petra, „Jugoslovenskom krunom“, Albanskom spomenicom.

Gospodin Žak Marten, francuski ambasador u Jugoslaviji, uručio je 1977. godine visoko francusko avijatičarsko priznanje „Vieille tige“ (u prevodu „Staro stablo“) Agatonu Zariću za izvanredno junaštvo i pilotsku veštinu pokazanu u Prvom svetskom ratu. Ovo prestižno priznanje od Srba su dobili još samo Sava Mikić i Aleksandar Deroko.

Umro je 27. februara 1980. godine u Beogradu, gde je i sahranjen uz vojne počasti.

ZARIĆ S. Vasilije-Vasa, Agatonov stric, bio je kapetan srpske vojske, junak iz balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Bio je proslavljeni komita i starešina jurišnog bataljona još od 1910. godine kod vojvode Vojina Popovića Vuka. Posebno se istakao u borbama protiv Arnauta prilikom prelaska preko Albanije. Pored ostalih odlikovanja bio je nosilac i oficirske Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda.

ZARIĆ Geroslav (1951), scenograf i univerzitetski profesor.

Rođen je 9. maja 1951. godine u Milutovcu kod Trstenika. Osnovnu školu završio u Milutovcu, a potom Školu za primenjene umetnosti u Nišu (1971) i Scenografiju na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu (1976).

Član ULUPUDS-a od 1976. godine. Radio je kao slobodni umetnik (1976-1992, i od 1994), kao predsednik Sekcije scenografa i kostimografa ULUPUDS-a (1991-1993) i kao scenograf u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu (1992-1994). Status samostalnog umetnika dobija 1996. godine.

Od decembra 2000. godine je vanredni, a od 2007. redovni profesor na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu. Predavač i koordinator na multidisciplinarnim magistarskim studijama Scenografskog dizajna na Univerzitetu umetnosti u Beogradu. Penzionisan je krajem 2018. godine.

Bavi se slikarstvom, scenskim i grafičkim dizajnom. Jedan je od osnivača pozorišne grupe „Akt“ i pozorišne trajne radne zajednice „Nova osećajnost“. Autor je preko dve stotine pozorišnih scenografija. Sarađivao je sa najistaknutijim srpskim pozorišnim rediteljima, kao i sa onima sa nekadašnjih jugoslovenskih prostora. Realizovao je scenografska rešenja i na brojnim festivalima: BELEF, Budvanski teatar, Ohrdisko leto... Član je brojnih domaćih i međunarodnih žirija. Radio je za sva beogradska pozorišta, za pozorišta u Dubrovniku, Osijeku, Skoplju i Sarajevu, gostovao u Bugarskoj.

Geroslav Zarić uradio je i brojne scenografije za televiziju, u dramskim i serijskim emisijama. Kao dizajner i grafičar učestvovao na brojnim izložbama u zemlji i inostranstvu: na Majskom salonu, Oktobarskom salonu, Praškom kvadrijenalu...

Važnije predstave za koje je Geroslav Zarić uradio scenografiju su: „Sveti Georgije ubiva aždahu“, „Kir Janja“, „Laža i paralaža“, „Sabirni centar“, „San letnje noći“, „Besnilo“, „Pokondirena tikva“, „Jegorov put“...

Dobio je oko pedeset nagrada, među kojima i sedam Sterijinih nagrada i osmu za životno delo, kao i nagrade: međunarodnog trijenala scenografije, veliku nagradu ULUPUDS-a, nagradu „Zlatni Beočug“ i statuetu „Joakim Vujić“ za izuzetan doprinos razvoju pozorišne umetnosti (2019)...

ZDRAVKOVIĆ Aleksandar-Leka (1881-1912), major, junak Prvog balkanskog rata.

Rođen je 1881. godine u Trsteniku od oca Riste, poreklom iz Kumanova i majke Petrije i živeo u porodici sa 14-oro dece.

Osnovnu školu učio je u Trsteniku, a nakon šest razreda gimnazije u Kruševcu stupio je sa 30. klasom 1897. godine u Vojnu akademiju. Inženjerski potporučnik postaje 30. septembra 1899. godine, a 1908. godine, kada se ženi Leposavom, ćerkom Ljubomira Jankovića, trgovca iz Požarevca, pešadijski je poručnik. Čin pešadijskog kapetana II klase dobija 16. aprila 1909. godine, na položaju komandira 1. čete 1. bataljona VIII pešadijskog puka.

Još kao mladi oficir pripadao je Apisovom udruženju Ujedinjenje ili smrt, poznatom kao „Crna ruka“, koje je izvršilo državni puč 1903. godine. U dane puča Aleksandar je kao mlad i neoženjen, u činu potporučnika, poslat u Trstenik, kako bi bio zaštićen u slučaju neuspeha prevrata.

Za vreme Prvog balkanskog rata 1912. godine bio je u činu pešadijskog kapetana I klase sa rasporedom ađutanta komandanta Dunavske divizije. U borbama za Kumanovo, na Crvenom bregu, izginuo je veliki broj vojnika i komandnog kadra, pa je nastala panika i komešanje među vojnicima. Leka ili Aca, kako su ga zvali vojnici, „napušta dužnost ađutanta divizionara; mesto zaklonjeno od kuršuma, od smrti. I on je svoju dužnost savesno i predano vršio sve dotle dok se redovi naše vojske nisu pokolebali. Ali tada, kad je pok. Aca video da su komandanti bataljona popadali, da su komandiri četa izginuli i da je vojska ostala obezglavljena – tada je Aca napustio ađutantsko mesto, ostavio svoga komandanta divizije i poleteo tamo gde je bio potrebniji: među vojsku, u bojni red. Uleteo je među vojnike sa sabljom u desnoj ruci i poveo ih napred, kroz kišu od kuršuma.

Aca je išao prvi; vojnici su žurno koračali za svojim junačkim vođom. Aca se borio hrabro, lavovski. Kad se sa svojom vojskom približio nekoliko stotina metara od neprijatelja, jedno neprijateljsko zrno pogodi ga u trbuh.“ Dok još nije umro, smrtno ranjen video je pobedu svoje jedinice. Umro je iste večeri, 10. oktobra 1912. godine. Posmrtni ostaci su mu uz počast preneti na groblje u Kumanovo i posthumno je uz odlikovanja unapređen u pešadijskog majora.

O njemu i njegovom junaštvu saborci su ispevali pesmu koju su pevali u daljim borbama.

Članak o njegovoj junačkoj pogibiji objavljen je u listu „Politika“ broj 3.149 od 22. oktobra 1912. godine.

Jedna ulica u Trsteniku nosi ime Aleksandar-Leka Zdravković.